The Project Gutenberg EBook of Kijkjes in een mooi werk over Chili
by Marie Robinson Wright

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net


Title: Kijkjes in een mooi werk over Chili

Author: Marie Robinson Wright

Release Date: October 25, 2004 [EBook #13867]

Language: Dutch

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KIJKJES IN EEN MOOI WERK ***




Produced by Jeroen Hellingman and the PG Distributed Proofreaders Team






Kijkjes in een mooi werk over Chili

Marie Robinson Wright



Aan de vrouwen van Chili draagt "met waardeering en bewondering van
haar uitstekende hoedanigheden van geest en hart" de schrijfster, Marie
Robinson Wright van Philadelphia, haar groot werk _The Republic Chile_
op. Het rijk uitgemonsterde en keurig uitgegeven boek is tegelijk te
Philadelphia en te Londen verschenen. Het geeft geen reisverhaal,
maar behandelt in een reeks van aangenaam geschreven hoofdstukken
Chili's geschiedenis en zijn tegenwoordige regeering, zijn financiëelen
toestand en zijn buitenlandschen handel, de hoofdstad Santiago en den
heuvel Santa Lucia, de vloot, het leger, het maatschappelijk leven,
kerken en liefdadigheid, de universiteit met bibliotheken en musea, het
opvoedingssysteem en den stand van schilder- en van beeldhouwkunst. 't
Gewaagt van de drie zones, waarin Chili natuurkundig en dus ook uit het
oogpunt van zijn flora en zijn fauna te verdeelen valt, van Valparaiso,
Chili's eerste handelsstad, en van het chileensch Trouville, 't mooie
Vina del Mar; van 't leven op een hacienda, van de wijnproductie en
de warme bronnen; van den rijkdom aan salpeter en de Lota-mijnen;
van de opbrengst aan delfstoffen als goud, zilver, ijzer, koper en
steenkool; van spoorwegen en stoombooten, landbouw en industrie, en ten
slotte van die verre zuidelijke streken in de langgerekte republiek,
Patagonië met Punta Arenas, Vuurland en het eenzame Juan Fernandez.

Wellicht zal het den nederlandschen lezer thans in 't bijzonder
interesseeren, nu onze minister van Waterstaat er vertoeft om het
land van zijn bekwaamheid als ingenieur te doen profiteeren volgens
een reeds vroeger aanvaarde verplichting.

Wij zullen hier en daar een greep doen uit de rijke stof, die door
de schrijfster degelijk wordt beheerscht, hetgeen niet behoeft
te verwonderen, daar zij vijf jaren aaneen in Zuid-Amerika heeft
gereisd en groote tochten ondernam van den Boven-Amazonenstroom tot
Vuurland en van den Atlantischen tot den Stillen Oceaan. Driemaal deed
zij de spoorreis over de Andes-keten, en Chili trok haar van alle
zuid-amerikaansche republieken het meest aan. Daar bracht zij twee
jaren door en leerde er land en volk grondig kennen. Beide looft
en prijst zij, en het is haar een genoegen, heldere denkbeelden
over de interessante republiek en hare hulpmiddelen te mogen helpen
verspreiden.

"Het doet mij leed," schrijft zij, "dat ik, bij de meer uitvoerige
behandeling van Chili's jongste geschiedenis, genoodzaakt ben geweest,
de annalen van het roemrijke verleden kort samen te vatten. Daar toch
vindt men in overvloed bewijzen van groote dapperheid en opofferende
vaderlandsliefde. Dezelfde karakteristieke trekken, die het chileensche
volk sterk hebben gemaakt in de verdediging zijner nationale rechten,
hebben het ook de geestkracht en den ondernemingslust gegeven, die
noodig zijn, om het in handel en industrie tot een flinke hoogte te
brengen, en er is thans geen enkel land in Zuid-Amerika, waar de
algemeene vooruitgang gestadiger en degelijker is geweest en waar
men zijn betrekkingen tot buitenlandsche machten op beter en hechter
grondvesten heeft kunnen bouwen. Wat intellectueele beschaving betreft,
nemen de Chileenen een eereplaats in onder de meest vooruitstrevende
volken, en hun geleerden, schilders en beeldhouwers hebben zich naam
gemaakt in de hoogste kringen van Europa en Amerika."

De vooruitzichten zijn bijzonder gunstig voor den vooruitgang van
de republiek, want de twintigste eeuw ziet den handel meer dan ooit
vroeger zijn aandacht wijden aan de havens van den Stillen Oceaan.

Aan Santiago valt daarbij een eereplaats ten deel, de mooie stad
met haar witte kroon van de Andesketen. De stad ligt in prachtige,
schilderachtige omgeving, als een koningin in een reuzenkasteel,
haar door de natuur geschonken, waar de muren van het onvergankelijke
graniet der Cordillera's opgetrokken zijn, en torens tot den hemel
reiken. Zij ligt open naar het Westen, als wachtte zij van daar de
groote toekomst, die in dit land van belofte voor haar is weggelegd. En
van de met sneeuw bedekte toppen achter haar, die scherp tegen den
blauwen hemel afsteken, ligt zonder eenige begrenzing vóór haar de
eindelooze Stille Oceaan, waar geen vreemde mogendheid de uitbreiding
van Santiago's handel kan beperken.

Het is onmogelijk, zich een liefelijker beeld te denken, dan dat,
hetwelk Santiago aanbiedt bij zonsondergang, als de stad gehuld is
in het purper en het goud, dat op de Andestoppen straalt en hen
in warmen gloed zet. Er is iets, dat aan Rome herinnert in deze
chileensche hoofdstad met haar mooien heuvel, die als een koepel van
een kerk midden uit haar straten oprijst; maar terwijl de heuvel van
het Quirinaal de macht en 't aanzien van het koningschap belichaamt,
is Santa Lucia, de tegenhanger in Chili, een symbool van den geest der
vrijheid, heerschend in de Nieuwe Wereld. De paleizen van grooten en
van souvereinen worden hier vervangen door de schouwburgen en villa's
van een vrij en onafhankelijk volk.

De Alameda is wel genoemd de Via Appia van dit westersch Rome. In de
dagen, toen Chili nog een spaansche kolonie was, hielden de spaansche
gouverneurs langs dien weg hun luisterrijken intocht. Later, in de
opwindende dagen van den vrijheidsoorlog, hadden de overwinnende
legers hier het eerst de welkomstgroeten in ontvangst te nemen, die
hen later zoo overvloedig op de openbare pleinen der hoofdstad te
beurt vielen. Langs dezen weg, die nu de mooiste straat der stad is,
treedt ook tegenwoordig de bezoeker Santiago binnen in de schaduw
van statige boomen, voorbij fonteinen en standbeelden en prachtige
bloemen, bekoord door het fraaie uitzicht op den Santa Lucia met de
trotsche toppen der Cordillera's op den achtergrond.

Die Alameda de las Delicias is bijna drie mijlen lang en
driehonderdvijftig voet breed en loopt door de stad van Santa Lucia
naar het Centrale Spoorwegstation. Van een eenvoudigen straatweg
naar de oude koloniale hoofdstad is het de voornaamste boulevard der
moderne metropolis geworden, die zelve zich uit een plaatsje van weinig
beteekenis tot een der meest bekoorlijke steden heeft ontwikkeld.

Gelegen in het dal der Mapocho, heeft de stad vroeger veel te lijden
gehad van de overstroomingen der rivier, en eerst door de geheele
kanalizatie van het rivierbed, die in 1891 werd voltooid, is de
tegenwoordige toestand verkregen, waardoor men voor alle invloeden
van storm en overstrooming veilig is.

Vóór den onafhankelijkheidsoorlog, waardoor op 18 September 1810
de republiek Chili werd geboren, was Santiago niet veel meer dan
een spaansch dorp, bestaande uit huizen van één verdieping en met
geen andere aantrekkelijkheid dan een paar pleinen en parken en de
particuliere patio's, bekend uit alle spaansche steden. De plaats
breidde zich gaandeweg uit, maar altijd naar gewone, traditioneele
begrippen, zonder de moderne verbeteringen der steden van den nieuweren
tijd. De Alameda de las Delicias was gedurende twee eeuwen na de
verovering een gewone weg, belangrijker wordend, naarmate de stad
zich uitbreidde, maar toch geen drukke verkeersweg.

Daar zij was aangelegd in de oude bedding van een tak der Mapocho,
werd de Almeda met haar moerassigen grond en oneffen bestrating eerder
beschouwd als een gebrek dan als een sieraad van de hoofdstad. De
mooiste straat in koloniale tijden en de populaire wandelweg was de
Paseo de la Piramide, die langs den zuidelijken oever van de Mapocho
liep en door treurwilgen werd ingesloten.

Eerst in de laatste helft der 19de eeuw had de verandering plaats,
die de hoofdstad maakte tot de tegenwoordige moderne stad met
haar welonderhouden parken en pleinen, mooie huizen en breede
straten. Tijdens het bestuur van Don Benjamin Vicuna Mackenna werd
de stad in 1872 geplaveid en kreeg een betere verlichting, de Alameda
werd verbeterd en de Santa-Luciaheuvel werd van een onoogelijke hoogte
midden in de stad tot een heerlijk park. Deze verbeteringen waren
noodzakelijk geworden met den nieuwen stijl en de sierlijkheid der
rijke woonhuizen en der openbare gebouwen van de stad. Het vroegere
verouderde voorkomen maakte plaats voor de moderniteit van heden,
en de toewijding der bewoners van Santiago aan hun stad bleek uit tal
van particuliere bijdragen voor de verfraaiing. Zoo is het geliefde
Cousino-park genoemd naar den schenker, den millionair Don Luis
Cousino, die den grond aan de gemeente afstond.

Het groote fortuin van de Cousino's werd een halve eeuw geleden
gemaakt, toen de chileensche kapitalist de groote onderneming waagde
van de exploitatie der steenkolenmijnen in het Lotadistrict. Lota
is nu het bloeiende middelpunt van een nijverheidsgebied en ligt
dichtbij Coronel in de provincie Concepcion. De geheele bevolking
van 15000 zielen is afhankelijk van de mijnmaatschappij, waarin de
familie Cousino den toon aangeeft. Senor Don Matias Cousino kocht in
1852 den grond en begon terstond op energieke wijze de exploitatie.

Bij zijn dood, tien jaren later, ging de bezitting over in handen
van zijn zoon Senor Don Luis Cousino, die in 1869 de maatschappij
Esplotadora de Lota y Coronel stichtte en 't grootste getal aandeelen
zelf behield. Hij bracht de onderneming tot groote hoogte en veel
andere giften aan de gemeenschap getuigen, met het Cousino-park
in Santiago, van zijn mildheid. Zijn weduwe Senora Dona Isidora
Goyenechea de Cousino kocht alle aandeelen op en werd eenige
eigenares van de Lota-maatschappij. Zij was een tijdlang de rijkste
vrouw ter wereld, toen haar vermogen op zeventig millioen dollars
werd geschat. Eenige malen stak zij den oceaan over, om eenigen
tijd in Europa te vertoeven, en in Parijs was zij als de door de
fortuin meest begunstigde vrouw bekend, terwijl de _Rue Lota_ naar
haar werd genoemd. Met haar eigen schip deed Senora Cousino een reis
naar het Oosten, bezocht de Sandwich-eilanden en werd overal als een
koninklijke gast gehuldigd. Bij haar dood in 1898 werd de bezitting
geërfd door haar zes kinderen, van wie vier, Don Alberto, Don Carlos,
Dona Adriana en Dona Loreto, nog in leven zijn.

Het stadje Lota ligt op vijf mijlen afstands van Coronel, waarmee het
door den Arauco-spoorweg is verbonden. Het is verdeeld in Lota Alta
of de bovenstad en Lota Abajo, de benedenstad aan den voet van den
heuvel. De bovenstad behoort aan de Compania Esplotadora de Lota,
en men vindt er de kantoren der maatschappij met de woningen der
beambten en werklieden, hun kerk en school en hospitaal. In een kleine
dagreis per spoor bereikt men Santiago, waar de eigenaars der mijnen
resideeren. Maar te Lota hebben zij ook een paleisje met een prachtig
park, dat met de grootste zorg wordt onderhouden, in tegenstelling
met het huis, dat na den dood van Senora Cousino onbewoond is gebleven.

Maar om op Santiago en de Alameda terug te komen, die rijweg is de
bekoorlijkste van alle zuid-amerikaansche _paseo's_. Men ziet er
niet enkel weelde en mooie equipages, maar tevens is men er als in
een museum, in Chili's _Ruhmeshalle_, niet besloten binnen vier muren,
maar in de open lucht tusschen boomen en bloemen, fonteinen en vijvers,
waar de vogels zingen, en de kinderen spelen en waar de geschiedenis,
verteld in brons en marmer, de menschen kan opwekken tot moed en
vaderlandsliefde. Het edele voorbeeld van de vereeuwigde helden
wordt er den jongen menschen voortdurend voor oogen gesteld. Niet
alleen als werken van kunst wekken de standbeelden en de monumenten
van de Alameda onze bewondering, maar ook als blijken van de nobele
gevoelens der natie, die dit middel heeft te baat genomen, om haar
dankbaarheid te toonen jegens de helden uit de bevrijdingsoorlogen.

Een trotsch monument herinnert aan den grooten generaal Don José
San Martin, te paard voorgesteld met het vrijheidsvaandel in de
rechterhand. Het werd onthuld op 5 April 1863, den verjaardag
van Maipo. Die slag van 5 April 1818 in de vlakte van Maipo,
eenige mijlen ten zuiden van de hoofdstad, was een schitterende
overwinning van de republikeinen over het leger van de royalisten,
tegen wie de jonge republiek zich telkens weer had te wapenen na
haar onafhankelijkheidsverklaring.

Een ander ruiterstandbeeld is er verrezen voor den grootsten
chileenschen generaal Bernardo O'Higgins, wiens dapperheid en
vaderlandsliefde indrukwekkend gesymbolizeerd zijn in de bronzen
figuur, die hem voorstelt, zooals hij Rancagua ontruimt met zijn
dappere soldaten en, wijzend op Santiago, uitroept: "Wij geven noch
vragen kwartier". Het standbeeld staat op een voetstuk van wit
marmer met basreliefs, die de belangrijkste gevechten weergeven,
waarin generaal O'Higgins zich onderscheidde.

De vader van dezen generaal was Ambrosio O'Higgins, die in 1788 door
den koning van Spanje tot gouverneur van Chili benoemd was. Hij zocht
niet, als zijn voorgangers, onophoudelijk zijn voldoening in den
strijd tegen de Araucaniërs, de oorspronkelijke bevolking, maar hij
trachtte den vrede te bevestigen en het land tot bloei te brengen. Hij
was Ier van geboorte, ging naar Spanje en vestigde zich als koopman in
Peru. Hij verloor zijn vermogen, stelde zich in dienst des konings en
ging naar Chili. Zijn eerlijkheid en zijn scherp verstand vestigden
de aandacht op hem en in een voorspoedige carrière bracht hij het
tot het ambt van gouverneur van Chili. De noordelijke provincies,
die over 't geheel verwaarloosd waren, bezocht hij in persoon, deed
onderzoekingen in de woestijn van Atocama en keerde over Valparaiso
naar Santiago terug.

Als gevolg van die reis kwamen er een groot aantal verbeteringen in
den toestand der Indianen, die op het land of in de mijnen werkten, en
zijn uitstekend bewind bleek ook uit de wijze, waarop hij tegenover de
Araucaniërs handelde. Hij verbood, hen zonder noodzaak aan te vallen
of te beleedigen, en ofschoon de troepen ten allen tijde op oorlog
voorbereid moesten zijn, mocht geen poging worden verzuimd, om den
vrede te handhaven. De uitslag bewees, hoe beleidvol zijn optreden was,
want de Indianen, die zagen hoe de Spanjaarden op hun hoede waren,
zorgden wel, dat ze geen aanval waagden, en in het veilige gevoel,
dat hen geen gevaar dreigde, als zij zich rustig hielden, begonnen ze
hun velden ijverig te bebouwen. Aan de openbare wegen liet gouverneur
O'Higgins groote zorg besteden, en tegen de overstroomingen der
Mapocho beveiligde hij de hoofdstad door doelmatig aangebrachte dammen.

In 1789 vaardigde hij een decreet uit, waarbij alle indiaansche slaven
vrij werden verklaard, hoewel hij de landeigenaars daardoor tegen
zich in het harnas joeg en zich den haat op den hals haalde van de
eigenaars der mijnen, waarin slaven werkten. Het belastingstelsel
onderging allerlei verbeteringen en altijd was hij in de weer, den
weg te effenen voor handel, industrie en landbouw.

De hoogste positie, die de kroon in die dagen in Zuid-Amerika te
vergeven had, viel hem als blijk van de bijzondere tevredenheid
des konings in 1795 ten deel, namelijk den post van onderkoning van
Peru. Het volgend jaar reisde hij naar Lima, maar hij liet in zijn
geliefd Chili zijn zoon Bernardo achter, die bestemd was, zulk een
groote rol te spelen in de latere politiek van Chili. Hij toch werd een
der helden uit den vrijheidsoorlog, een der stichters van de republiek.

Want door de grootere ontwikkeling in staatkundig en maatschappelijk
opzicht, door het betere onderwijs vooral, begonnen de Chilenen
het onrecht in te zien van sommige spaansche regeeringsmaatregelen
en van het dwangstelsel, dat hen in allerlei richting hinderde in
den vooruitgang. Bemoeilijking van den handel, overmatige invloed
van de geestelijkheid, verbod van lectuur, gemis aan vrijheid van
drukpers en van vereeniging en vergadering, dat alles werd meer
en meer als een belemmering gevoeld, vooral na de ontroerende
voorbeelden van den vrijheidsoorlog in Noord-Amerika en van de
Fransche Revolutie. De begeerte, om meer te weten te komen van de
buitenwereld, was een prikkel tot het koopen der verboden lectuur
en gaf tevens een verklaring van de populariteit der _tertulia's_
of avondbijeenkomsten in de salons der personen, die in Europa hadden
gereisd en op de hoogte waren der nieuwere vrijheidsbegrippen, en de
boeken der bekende fransche schrijvers uit die dagen hadden meegenomen.

Tijdens de regeering van gouverneur Carrasco, van 1808 tot 1810,
nam de zucht naar vrijheid een meer definitieven vorm aan; Napoleons
verovering van Spanje en de gevangenneming van den spaanschen koning
steunden den geest van vrijheid, en op 16 Juni 1810 moest gouverneur
Carrasco afstand doen, vooral onder pressie van den _cabildo_ of het
stadsbestuur van Santiago.

Er werd een Administratieve Raad gekozen, die de regeeringsmacht zou
in handen hebben tot een Nationaal Congres bijeengekomen zou zijn,
om den regeeringsvorm vast te stellen. De openbare vergadering van 18
September 1810 besloot tot de instelling van de Junta Gubernativa,
de eerste onafhankelijke regeering in Chili. Een dag van glorie
was die geboortedag der republiek, de opwinding in de hoofdstad
was buitengewoon groot en de straten waren vroolijk en luidruchtig,
overstraald door de lichten der illuminatie, omgolfd door de tonen
der muziek.

Enkele maanden later kwam het eerste Congres, de vergadering van
afgevaardigden des volks bijeen. Onder de allereerst aangenomen wetten
was er een tot volkomen afschaffing der slavernij. Tot eer van de
jonge natie zij gezegd, dat nu zij zelve als volk haar vrijheid had
gewonnen, zij ook begeerde, dat ieder individu op chileenschen grond
de rechten van de vrijheid zou genieten. Van de republiek Chili kan
evenals van Mexico worden gezegd, dat haar vrije vlag nooit boven
slaven heeft gewapperd.

Toen kwam er echter, als zoo dikwijls in dergelijke omstandigheden,
persoonlijke eerzucht in het spel, die dreigde, 't goed begonnen werk
te storen, en bij de twisten en oneenigheden tusschen de leiders van
het burgerlijk bestuur moest men gedoogen, dat een spaansch leger
uit Peru een inval deed, om het land voor Spanje te heroveren.

In Januari 1813 landden de spaansche troepen onder generaal Pareja te
Ancud op het eiland Chiloë en spoedig daarna te Valdivia, Talcahuano en
Concepcion. In die meer afgelegen provincies waren, als indertijd in
de Vendée in Frankrijk, veel royalisten, die zich nu bij de spaansche
troepen voegden en op de hoofdstad Santiago aantrokken.

Doch de voortgang van Pareja's leger werd gestuit te Chillan door het
patriottenleger onder generaal Carrera, die al spoedig als bevelhebber
plaats maakte voor O'Higgins, wiens talenten de aandacht van de Junta
hadden getrokken en die in den strijd veel steun vond bij kolonel Juan
Mackenna. Er werd een wapenstilstand gesloten, dat men de legers zou
kunnen reorganizeeren, en op 1 October 1814 werd de strijd hervat met
het gevecht bij Rancagua, toen het spaansche leger, dat versterking
uit Peru had gekregen, onder generaal Osorio tegen O'Higgins optrad
met een vijfmaal zoo sterke macht als die der republiek.

Er volgde een noodlottige nederlaag na een tweedaagschen strijd en
een heftige verdediging van Rancagua, waarna de spaansche generaal
er zijn intocht hield en O'Higgins zijn beroemden terugtocht ondernam.

Weldra volgde de intocht der Spanjaarden in Santiago en drie jaren
lang heerschten zij opnieuw over Chili.

Die jaren waren echter de voorbereiding voor nieuwen strijd, en de
beide helden O'Higgins en generaal San Martin wachtten met andere naar
Argentinië uitgewekenen den geschikten tijd af. In Januari 1817 begon
de marsch over het Andesgebergte door den Uspallata-pas. Het was een
lange en moeilijke tocht, maar de uitslag van het op 12 Februari bij
Chacabuco geleverde gevecht beloonde de moeite. Daar werd opnieuw voor
de vrijheid van Chili met schitterenden uitslag gestreden, en het daar
gegeven voorbeeld werkte aanstekelijk in de andere zuid-amerikaansche
koloniën van Spanje.

Nog eenmaal probeerde een spaansch leger de herovering. Generaal San
Martin trok het tegemoet, en in de vlakte van Maipo, enkele mijlen
ten zuiden van de hoofdstad, had op 5 April 1818 een beslissende slag
plaats, die den royalisten alle verdere kansen ontnam.

O'Higgins was tot Opperdirecteur van den Regeeringsraad benoemd en
leidde het bestuur in Chili tot 1823. Hij was met dictatoriale macht
bekleed en velen verweten hem een te eigenmachtig optreden. De held
van Chacabuco moest zijn gezag neerleggen en generaal Ramon Freire
nam zijn plaats in. O'Higgins stierf een jaar later. Een praalgraf op
het kerkhof van Santiago wijst de plaats aan, waar hij ligt begraven
en, zooals wij reeds zagen, op de Alameda van Santiago staat zijn
ruiterstandbeeld.

Het eigenlijk middelpunt der hoofdstad is de Plaza de la Independencia
of de Plaza de Armas. Bloemen vormen het centrum van dat plein,
waaromheen men fraaie gebouwen ziet als de kathedraal en het
bisschoppelijk paleis, het postkantoor, 't gemeentehuis, telegraaf
kantoor e.a. Twee der zijden worden door winkels ingenomen, onder hun
schilderachtige booggalerijen, de _portales_. 's Avonds wandelt er
de deftige chileensche wereld, zooals in andere spaansche landen ook
de _paseo_ of wandeling op de Plaza een dagelijksch verschijnsel is.

Een droevige gebeurtenis had op het plein plaats in 1863, toen een
vreeselijke brand de Compania-kerk verwoestte, bij welke gelegenheid
meer dan duizend menschen, voor het meerendeel vrouwen, omkwamen. De
stad is meermalen door hevige branden geteisterd. Nog pas, op 27
Februari van dit jaar 1906, brandde de schouwburg van San Martin af,
waarbij ook eenige dooden vielen te betreuren en honderden gekwetst
werden.

Het nieuwe Congresgebouw, ook aan het plein, werd juist gebouwd,
toen de brand der Compania-kerk voorviel; toen het in 1875 voltooid
was, besloeg het mee de terreinen, die door den kerkbrand vrijgekomen
waren. Het is een der fraaiste openbare gebouwen van Zuid-Amerika. Ook
het Caso de Moneda, de Munt, maakt veel indruk, vooral door zijn
grootte; het bevat ook de gouvernementszalen voor den ministerraad. De
vele _patio's_ of binnenpleinen, tusschen de afzonderlijke gedeelten,
verminderen de strenge somberheid van het zware monumentale gebouw.

Rondom Santiago zijn allerlei aardige plaatsjes gelegen, die men per
tram of trein of omnibus bereiken kan. Apoquindo is allerliefelijkst
gelegen als in een nestje tusschen heuvels. San Bernardo is een
schilderachtig stadje te midden van weiden en dicht genoeg bij de
Cordillera's, om 't genot te hebben van den koelen bergwind. Ook
Santiago, dat bijna twee duizend voet boven het niveau der zee ligt,
kan zelfs midden in den zomer koel zijn, want de grootste bekoring
van Santiago is niet gelegen in de mooie huizen en de statige
openbare gebouwen, ook niet in de aangename omgeving, maar in de
onvergelijkelijke atmosfeer. Zoowel de winters als de zomers hebben een
prettige temperatuur, ondanks de dichte nabijheid van de Cordillera's,
die vele maanden van het jaar een zwaren mantel van sneeuw dragen en
welker hoogste toppen onder eeuwige sneeuw verscholen liggen.

Als een gulden lint omboordt Chili een groot deel van de kust
van Zuid-Amerika. Het is een verwonderlijk smal land, bijna drie
duizend mijlen lang en minder dan gemiddeld honderd mijlen breed. Uit
natuurkundig oogpunt biedt het de grootste verscheidenheid aan. In
't Noorden de groote, woeste salpeterdistricten, in Midden Chili
de prachtige, begroeide berghellingen met wijngaarden en heerlijke
oofttuinen, zonnige korenvelden, en in het Zuiden de woeste fjorden aan
de straat van Magellaens, met Vuurland en de verlaten eilandenwereld
er omheen.

Ook het klimaat van Chili biedt groote verschillen aan, niet enkel
doordien het zich over dertig breedtegraden uitstrekt, maar ook door
den invloed van de winden der Cordillera's en de zeestroomingen
van den Grooten Oceaan. In het Noorden wisselt de temperatuur het
geheele jaar door binnen een verschil van niet meer dan tien graden
Celsius. Er valt bijna geen regen ten noorden van 27° Z.B., en in de
woestijn bij Tarapaca is de laatste hevige regenval bijna honderd
jaar geleden. Door zwaren dauw wordt echter de grond er nu en dan
bevochtigd. De koude stroom van den Zuid-Pacifischen Oceaan oefent
in den zomer een verkwikkenden invloed uit op de temperatuur, zoodat
de hitte nooit buitengewoon groot is.

In Midden-Chili is het klimaat gematigd en heerlijk; men kan juist
even de vier jaargetijden onderscheiden, maar groote verschillen
merkt men niet. Het regent alleen een weinig in den winter, en sneeuw
valt zelden elders dan op de bergen. Zoowel aan de kust als in het
binnenland is het land zeer gezond.

In het Zuiden regent het in iedere maand en den grootsten tijd van
het jaar is de lucht bewolkt. Vooral geldt dit voor de streek rondom
Valdivia en Chiloe; in de Straat van Magellaens sneeuwt het veel in
den winter, die van Mei tot Augustus duurt.

Door de geheele lengte van het land strekken zich twee bergketenen
uit, het Andesgebergte en het Kustgebergte, met kortere transversale
ketenen daartusschen, zoodat als men het groote centrale dal volgt,
dat van het Noorden naar het Zuiden loopt, men dat in een aantal
kortere dalen gesplitst vindt, terwijl dwarsdalen van de Andes af de
zee bereiken. Het resultaat is een groote verscheidenheid van heuvels
en dalen.

De Atacama-woestijn in het Noorden is, hoe woest en verlaten ook,
niet zonder schilderachtigheid. De kale rotsen en de enkele afgelegen
bosschen omgeven de roodbruine vlakte, en in de nauwe kloven en dalen,
waar als-het-ware een lint van groen langs de rivieren ligt, treft
de frischheid door de tegenstelling met de omringende dorheid.

Slechts twee belangrijke rivieren vindt men in de provincie Tarapaca:
de Camarones en de Loa met hun zijtakken, en twee in de provincie
Atacama de Huasco en de Copiapo. Het landschap in de bergstreken van
Coquimbo is prachtig, en waar de rivieren de Coquimbo, de Limari en
de Choapa vloeien, treft men boomgaarden en schoone boerenhofsteden
aan. De vruchtbaarheid van deze provincie en de rijkdom aan mineralen
maken haar tot een kostbare schatkamer voor de republiek. De valleien
van de Huasco en de Elqui zijn beroemd om hun edele druiven, en een
groot aantal wijngaarden bedekken er de berghellingen. De provincie
Coquimbo heeft voor een deel den aard van het noordelijke gebied en
voor een ander deel dien van Centraal Chili, daar zij zoowel minerale
producten als landbouwvoortbrengselen oplevert. Het klimaat heeft er
sommige eigenaardigheden van de regenlooze streken, ofschoon met eenige
wijziging. Drie of vier dagen van regen nu en dan is het allermeeste,
wat er valt, en een gansche week van regen is iets ongehoords. Verder
naar het Zuiden, te beginnen in de provincie Aconcagua, zoo genoemd
naar den hoogsten top der Andesketen, beroemd geworden door de
beklimmingen van Sir Martin Conway, den heer Fitzgerald en den heer
Rankin, wordt de groote middenvallei breeder en zet zich voort over
de geheele lengte van Chili tot bij den Chiloë-archipel.

Sommige geologen meenen, dat de eilanden van den archipel van
Patagonië een voortzetting zijn van het kustgebergte, en dat de zee,
die ze scheidt van het vaste land, een ondergeloopen voortzetting
is van het centrale dal. Dat dal is nergens schooner dan bij zijn
begin. Het landschap is er boven alle beschrijving prachtig. In
deze provincie ligt het schilderachtige dal Llai-Llai, of "hevige
wind", zooals de indiaansche naam luidt, besproeid door de rivier de
Aconcagua, die langs den noordrand vloeit. Deze rivier, die op den
berg van denzelfden naam ontspringt, stroomt door een groot deel der
provincie. Het is een forsche stroom, snel vlietend door de hoogere
Cordillera's, waar hij bewonderd wordt door alle reizigers, die van
Argentinië naar Chili reizen over den Uspallata-pas.

De plantengroei is weelderig in de middenvallei, waar veel aan wijnbouw
wordt gedaan en waar men tallooze _hacienda's_ of landgoederen
vindt. Sommige daarvan hebben een groote uitgestrektheid; er wordt
aan veeteelt gedaan en men ziet er korenvelden en olijvengaarden, met
prachtige lanen van populieren er omheen. Rivieren en meren geven hier
afwisseling aan het landschap en zijn voor de vruchtbaarheid van den
grond van de grootste beteekenis. Het tegenwoordige besproeiingsstelsel
dateert al uit den spaanschen tijd, ja was reeds bij de Indianen in
gebruik vóór de verovering. De waarde van een farm wordt berekend
niet naar haar grootte, maar naar de hoeveelheid water, die voor
irrigatie dienen kan.

De rivier de Maipo besproeit de provincie Santiago en over haar
geheele lengte verschaft zij water aan vele der beste landerijen en
wijngaarden. De groote _hacienda's_ Puenta Alto, Santa Ines, Guindos,
Buin en Hospital worden door deze rivier besproeid, die bij de kleine
haven San Antonia de zee bereikt, even ten zuiden van Valparaiso. De
Mapocho, een zijtak van de Maipo, stroomt door Santiago, en is door
een aantal mooie bruggen overspannen.

Van de vrij groote meren in de Cordillera's is het Zwarte Meer of de
Laguna Negra het best bekend als de bron der Maipo en omdat het gezien
kan worden door de reizigers, die den Cumbrapas overgaan. Andere meren
zijn het Yeso-meer in de hoogere Cordillera's, en het Aculeo-meer
aan den voet der kustketen. Het laatste, zestien vierkante mijlen
groot, wordt druk bezocht, om de goede vischgelegenheid, die het
water aanbiedt, en om de rijke jachtterreinen in den omtrek.

Overal in die middenprovincies Santiago, O'Higgins, Colchagua, Curico,
Talca, Maule, Linares en Nuble wordt het landschap verfraaid door
heuvels, dikwijls met prachtige bosschen bedekt. Mooi is ook daar de
rivier, de Maule, de eenige, die over een vrij groote lengte bevaarbaar
is en den Stillen Oceaan bij de haven Constitucion bereikt. De streek,
waardoor zij loopt, is een tuin gelijk, en in den zomer is over de
geheele lengte van haar dal de oever bedekt met bloeiende boomen
en struiken. De monding van de Maule is beroemd om de rotsen en
klippen, die hooge zuilen en pilaren vormen, vreemd uitgesleten door
de werking van de winden en getijden. De _Piedras de las Ventana's_
of Vensterrotsen vertoonen de grilligste vormen, en de Iglesia of
Kathedraalrots, die op een mijl afstands van de overige staat, ziet
er uit als een kerk. Dit verrukkelijk plekje, waar een ruime grot
midden in de rots aan het schip der kerk doet denken, is een geliefd
oord voor zomeruitstapjes, en men kan het gemakkelijk per spoor of
stoomboot bereiken.

Behalve de rivier, de Maule, zijn er in deze buurt een aantal
dergelijke stroomen, als de Rupel met haar onstuimigen zijtak, de
Cachapoal, vloeiend door de streek der beroemde warme bronnen van
Cauquenes; de Mataquito en de Itata, samenkomend dichtbij de badplaats
Chillan. Geen land in Zuid-Amerika heeft beter gelegenheid voor
verbinding der rivieren door kanalen. De overvloed aan waterkracht,
die men met weinig moeite in gebruik zal kunnen stellen, belooft
het land een groote toekomst wat zijn industrie betreft. Er worden
reeds plannen gemaakt voor de exploitatie van de Laja-watervallen,
den Niagara van Chili, zooals men wel zegt. De val is in de provincie
Concepcion in een tak van de rivier de Bio Bio.

Die provincie Concepcion is de belangrijkste van Centraal Chili;
zij heeft een uitgebreiden handel en verscheiden goede zeehavens. De
grootste baaien van Chili, die van Talcahuano en van Arauco, behooren
er toe. De grond wordt er voldoende besproeid door de Bio Bio en
haar talrijke zijtakken. Ten noorden van het dal der rivier vindt
men uitstekende wijnbergen en in het Zuiden der provincie Concepcion
leveren de staatsbosschen goede inkomsten. De Bio Bio is bevaarbaar
tot 150 mijlen van haar monding; zij komt uit een der bergmeren van
het Andesgebergte en vloeit noordwestelijk, besproeit de provincies
Malleco en Concepcion op haar weg naar den Stillen Oceaan, en bereikt
dat einddoel bij de stad Concepcion. Daar is de rivier bijna twee
mijlen breed.

De stroom is behalve om zijn schilderachtige dalen en den weelderigen
plantengroei langs zijn oevers ook bekend uit historisch oogpunt,
namelijk als de scheidingslijn, die tijdens de verovering en in de
koloniale periode de zuidgrens aangaf van de spaansche bezittingen
in Chili en het begin van het territorium der Araucaniërs.

Aan de oevers der Bio werden groote gevechten geleverd tegen
de Indianen, en haar naam is verbonden met gebeurtenissen uit de
krijgsgeschiedenis vanaf den tijd, toen Pedro de Valdivia zijn dood
vond in een gevecht met de Indianen in de 16de eeuw, totdat er,
nog pas vijftig jaar geleden, een eind kwam aan den strijd tegen
de Araucaniërs.

Van Conception af zuidwaarts houden de natuurlijke rijkdommen van
het land op, zoo rijkelijk te vloeien, en de provincies Valdivia,
Llanquihue en Chiloë vormen den overgang naar het leven aan de
Magellaens-straat. De producten veranderen van aard, en in plaats van
het zachte klimaat, dat weinig verandert in de vier jaargetijden,
heerscht er een lagere gemiddelde temperatuur en worden de winters
langer. Nog vindt men er goede graanvelden en rijke veestapels,
terwijl de appelboomgaarden van Valdivia bewijzen, dat meer gehard
fruit er uitstekend groeit.

De houtopbrengst is in deze zuidelijke provinciën overvloedig, en het
landschap is bijzonder mooi, vooral door den rijkdom aan meren. Het
Lajameer ligt tusschen twee hooge bergen en in de buurt van den vulkaan
Antuco; het vormt de bron van de rivier de Laja met haar prachtigen
waterval. Veel vulkanen verrijzen langs de zuidelijke deelen der
westkust, ook werkzame, zooals die van Villa Rica. Jammer genoeg
zijn de heldere dagen, waarop men de schoonheid van het landschap
ten volle kan genieten, weinig in aantal.

Het eigenaardig kenmerk van de streek aan de straat van Magellaens
zijn de archipels, de tallooze eilandengroepen die men er vindt en
de hooge bergen. Op Vuurland en in een deel der kuststreken vindt men
natuurlijk weiden, voor schapenteelt geschikt. Over 't geheel vertoont
het land overeenkomst met de Schotsche hooglanden. Lange reeksen van
duinen strekken zich mijlen ver uit, omzoomd door de bosschen meer
binnenwaarts, waarachter de hoogere bergen oprijzen. Zeer weinig
stoombooten varen tegenwoordig langs de kust aan de binnenzij der
eilandengroepen, als zij de reis doen langs het chileensche Patagonië;
maar wie in de gelegenheid is geweest, dien tocht te maken, dien gaat
hij nooit uit de herinnering. De fjorden van Noorwegen doen in menig
opzicht in schoonheid onder voor het Smythkanaal.

Aan de oevers vindt men hier en daar sporen van indiaansche woningen,
maar het aantal Indianen vermindert er van jaar tot jaar. De Indiaan
uit deze streken draagt niet anders dan het vel van den guanaco of van
den otter als kleeding, en hij staat gemakkelijk een kleedingstuk af in
ruil van een mes of eenig wapen. Otters zijn er veel bij Vuurland en
in de Magellaensstraat; de vellen vormen een hoofdbron van inkomsten
voor de streek. Weinig vogels ziet men er; nog 't meest den albatros
en de rotsduif.

De flora en fauna zijn overigens in de drie deelen van Chili zeer
verschillend. De woestijnen van het Noorden vertoonen weinig
plantenleven; alleen in de oasen sieren prachtige bloemen het
landschap. Het centrale gedeelte heeft een rijke flora; op de helling
der Andesketen groeien fuchsia's in grooten overvloed in het wild,
zooals men ze in de bosschen van Midden-Chili overal vindt. Over
't geheel is de dierenwereld niet sterk vertegenwoordigd; de
opmerkelijkste vogel is wel de condor van het Andesgebergte, symbool
van macht, en als zoodanig in 't chileensche wapen opgenomen.

Onder de groote handelssteden van Zuid-Amerika kan Chili bogen op 't
bezit van Valparaiso, de belangrijkste zeehaven aan de westkust. Van
zee uit gezien, lijkt de stad een groot amphitheater; zij is gebouwd
op de helling van een berg, die het smalle strand in een kring
omgeeft. Diepe kloven verdeelen den berg in afzonderlijke heuvels of
_cerro's_, en hier en daar dringen de hoogten zoo dicht naar de zee,
dat er bijna geen ruimte overblijft voor een landingsplaats. Men heeft
daarom een groot, kunstmatig strand, een breed _embankment_ aangelegd,
waardoor de weg langs de baai verbreed wordt, en dat tevens bij ruw
weêr de kracht der zware zeeën breekt.

Evenwijdig met het strand loopen de hoofdstraten in de lengte door de
stad, talrijker, waar de _cerro's_ nog al wat ruimte laten, weinig in
aantal, waar de heuvels dicht naar de zee dringen en nauwelijks plaats
bieden voor de tram, die Valparaiso met zijn voorstad Vina del Mar
verbindt. Kabelspoorwegen brengen de gemeenschap tot stand tusschen de
benedenstad met de _cerro's_, waar een groot deel der bevolking woont.

De naam Valparaiso beteekent Paradijsdal, hij moet echter uit een ver
achter ons gelegen verleden afkomstig zijn, want eigenlijk past hij
niet bij de drukke metropolis van thans, met haar haven vol schepen
uit alle landen en haar straten, waar zich handelslui van elke
nationaliteit verdringen. Toch is het een zeer liefelijke stad, zeer
gezond en met de aangenaamste vormen van 't maatschappelijk leven. De
koele zeewind maakt het verblijf er 't heele jaar door prettig.

De stormen, die in de baai woeden, kunnen soms groote schade in
Valparaiso aanrichten en maken belangrijke havenwerken noodig, die
voortdurend verbeterd en uitgebreid worden en waarvoor ons land zijn
minister Kraus, den kundigen ingenieur, voor eenige maanden afstaat
aan de chileensche regeering. Zijne Excellentie, die op den 3den
Maart jl. ons land verliet, zal den President van advies dienen bij
de gunning van de werken voor de haven, door hem in 1901 ontworpen. In
1890 had de heer Kraus de benoeming tot hoogleeraar aan de technische
hoogeschool te Santiago aangenomen. Ook aan den bouw van een droogdok
in de hoofdstad en aan den aanleg der havenwerken van Talcahuano had
hij als ontwerper een groot aandeel.

In den zomer, dat is van Januari tot Maart wordt de zetel van het
bestuur van Santiago naar Valparaiso overgebracht; de president en de
ministers houden dan verblijf in Vina del Mar, terwijl hun officiëele
hoofdkwartieren zich bevinden in de havenwijk van Valparaiso,
waar men veel openbare gebouwen aantreft en die nu tevens de drukke
handelswijk is, nu bij de uitbreiding der bevolking ook op de _cerro's_
woonhuizen zijn gebouwd en dikwijls de allerfraaiste en rijkste. Op
den Cerro Concepcion en den Cerro Alegre vindt men prachtige huizen
en allerliefste châlets, die schilderachtig tusschen boomen en bloemen
gelegen zijn. Een vijf minuten rijdens met de spoor, en men is van de
benedenstad op de hoogten gekomen, terwijl men op den rit een steeds
mooier wordend uitzicht op de haven geniet en op de geheele baai,
die met haar vele schepen een prachtig panorama oplevert.

De gezelschappen zijn in Valparaiso echt kosmopolitisch en opmerkelijk
is het, hoe de vreemdelingen zich met de stad en hare instellingen
vereenzelvigd hebben, hoe zij in hun belangen opgaan. Als er
weldadigheid moet worden beoefend, als kerkelijk werk hulp en zorg
vereischt, bij nationale feesten en gedenkdagen, altijd zijn alle
nationaliteiten erbij betrokken en algemeene sympathie verlicht en
veraangenaamt de samenwerking.

De stad was een der eerste steden van Zuid-Amerika, die een uitstekende
waterleiding bezaten; de dam, gebouwd in de hooggelegen heuvelstreek
ten behoeve der watervoorziening van Valparaiso, dateert al van
1849. Onlangs is weer een groot réservoir voor regenwater te Penuelas
gebouwd, omstreeks op tien mijlen afstands, en ter hoogte van duizend
voet boven het niveau der zee. Honderd millioen tonnen water worden op
die wijze verzameld, genoeg om de stad voor drie jaar te voorzien,
als 't noodig is. De kosten van deze onderneming bedroegen zes
millioen dollars.

Valparaiso is allen anderen steden in Zuid-Amerika voorgegaan in
't gebruik der nieuwe vindingen, die het leven vergemakkelijken en
veraangenamen. Het was de eerste spaansch-amerikaansche stad, die
telegraaflijnen aanlegde en gas gebruikte in 1856; de eerste, die
drijvende dokken had voor het repareeren van schepen in 1860. Hier
verschenen de eerste trams in de straten, en de onderhandelingen
over den aanleg van den eersten Zuid-Amerikaanschen spoorweg
begonnen in deze stad meer dan een halve eeuw geleden. De naam
van een Noord-Amerikaan, William Wheelwright, is verbonden aan de
inwijding dier lijn van Caldera naar Copiapo. Dezelfde ondernemende
Amerikaan organizeerde in 1840 de _Pacific Steam Navigation Company_,
en aan zijn initiatief is Chili veel verplicht voor de ontwikkeling
der steenkolenexploitatie, want de eerste nationale steenkool werd
door hem gebruikt op de stoombooten van die lijn.

Door Wheelwright's bemiddeling werden de eerste stappen gedaan voor den
aanleg van een spoorweg, die Buenos Aires zou verbinden met Valparaiso
dwars over de Andes, een werk, dat nu voltooid is op een kort eind na
van den trans-andischen spoorweg, waar deze over den bergpas gaat. De
concessie voor de voltooiing van de Trans-andeslijn is verleend aan
een new-yorksche firma, die aan de westkust van Zuid-Amerika groote
belangen heeft. Oorspronkelijk, en wel sinds 1881, was de firma te
Valparaiso gevestigd met vertakkingen in Santiago, Concepcion en
Iquique. De naam van den onlangs overleden stichter, Mr. W.R. Grace,
zal altijd in Chili in dankbare herinnering blijven als die van een
der pioniers van den buitenlandschen handel van Zuid-Amerika aan
de kust der Stille Zuidzee. In de toekomst der republieken van de
westkust stelde de heer Grace het volste vertrouwen.

De vreemdeling, die engelsche namen ziet op de uithangborden der
meeste winkels in Valparaiso, komt op het idee, dat de handelsstand
in deze stad bijna geheel uit vreemdelingen bestaat. Maar als hij
zich meer met de menschen vertrouwd heeft gemaakt, bespeurt hij,
dat zelfs in die inrichtingen, die een onmiskenbaar buitenlandsch
karakter dragen, de plaatselijke chefs gewoonlijk Chilenen van
geboorte zijn, of menschen, die zoo lang in Chili hebben gewoond,
dat zij hun aangenomen vaderland geheel als het hunne beschouwen.

Een halve eeuw geleden, toen de meeste van de nu bloeiende
handelshuizen pas begonnen, waren de toestanden zeer verschillend van
wat ze nu zijn. De herinneringen van kooplieden uit dien tijd zijn
dikwijls onderhoudend, om aan te hooren. Een van die pioniers, wijlen
Stephen Williamson, die in 1903 stierf, en die vijftig jaren lang hoofd
was van de firma Williamson, Balfour en Co., wist alles, wat samenhing
met de geschiedenis van de kustvaart langs den Stillen Oceaan.

"In de vijftig jaren," zei hij eens, toen hij zich op verzoek van
zijn vrienden in herinneringen verdiepte, "zonden wij tarwemeel van
Constitucion naar Australië, en als onze schepen terugkeerden, brachten
ze betaling in goudstof en muntspecie," De heer Williamson woonde in
Chili, toen groote fortuinen plotseling met de exploitatie der mijnen
werden gemaakt, en zijn schepen brachten menigen armen drommel naar
Copiapo en Iquique, die er in weinige jaren rijk werd. Kolonel North,
de nitraatkoning, had de gelegenheid, waardoor hij zijn grooten
rijkdom verwierf, te danken aan een vrijkaartje voor een reis met
een van Mr. Williamson's schepen. Jaren daarna, toen kolonel North
millionnair was geworden door zijn welgeslaagde ondernemingen in de
Tarapacamijnen, bezocht hij zijn weldoener, om hem nog eens te danken
voor die indertijd bewezen gunst.

Het groote aantal Engelschen onder de rijke kooplieden is oorzaak,
dat er te Valparaiso zeer veel Engelsch wordt gesproken. Het komt maar
zelden voor, dat iemand in een gezelschap die taal niet verstaat. In
alle scholen wordt Engelsch onderwezen, en er zijn buiten de spaansche
een aantal geheel engelsche scholen.

Elke nationaliteit is intusschen vertegenwoordigd in de clubs
van Valparaiso, Engelschen, Duitschers, Franschen, Spanjaarden en
Italianen. Vooral de politieke clubs zijn zeer werkzaam, en in den
tijd der verkiezingen is aller belangstelling levendig. Dan is er
geen dorp, zoo klein of onbeduidend, of het heeft zijn politieke
vereeniging. Vrouwenclubs heeft Chili ook, maar in het politiek
tournooi spelen de chileensche vrouwen nog slechts een onbeduidende
rol. In den salon en in de arbeiderswoning dringen nog slechts
weinig vrouwen op gelijkheid van rechten met den man aan. Zij zeggen
waarschijnlijk, dat ze liever de meerderen willen blijven, dat ze er
niets tegen hebben de _superior sex_ te zijn.

Valparaiso heeft een groote beurs, zeven nationale banken en drie
buitenlandsche. De stad is het handelsmiddenpunt van Chili en staat
door een netwerk van telegraaflijnen, particuliere en door den
staat geëxploiteerde, met alle steden van Chili in gemeenschap. De
verbazend drukke zaken tusschen Valparaiso en Santiago hebben
verscheiden particuliere telefoonlijnen in 't leven geroepen, daar
alle groote huizen van Valparaiso afdeelingen hebben in Santiago en
vice versa. Onderzeesche kabels verbinden de stad met de geheele
wereld. De verschillende stoomvaartmaatschappijen, die de steden
van Zuid-Amerika's westkust aandoen, hebben hun hoofdkwartieren
in Valparaiso. Als het Panamakanaal eens gereed zal wezen, hoopt
men op nog snelleren vooruitgang voor den handel der westkust van
Zuid-Amerika, al zijn er pessimisten, die zich de verliezen door
den achteruitgang van 't verkeer om Kaap Hoorn als vrij ernstig
voorstellen.

Als de warme zomerzon het plaveisel van de stad gloeiend maakt, en
in de mooie parken de boomen en bloemen onder een stoflaag rusten,
verlaten de welvarende Chilenen de stad, om aan het strand of in
de bergen verkwikking te zoeken. Chili heeft zijn Trouville in het
schilderachtig stadje Vina del Mar. Ofschoon het zoo ver verwijderd is
van de fashionable centra van West-Europa, weerkaatst het badplaatsje
toch de laatste modes in kleeding en gebruiken even trouw als welke
europeesche badplaats ook.

De dames zijn keurig gekleed, en dikwijls in parijsche toiletten, voor
het Vina del Mar-seizoen besteld. Men geniet in de mooie omgeving,
waar groene guirlanden zich slingeren om kleine, groene huisjes en om
de stammen van de boomen in de schaduwrijke straten. De lanen hebben
druk bebloemde randen en aan het strand der zee worden de rotsen
beschuimd en bespat, tot ze fonkelen in een glorie van diamanten. De
kleuren van den regenboog zijn 's avonds alle weer te vinden in 't
gordijn van 't Westen, waar de zon zich achter ter ruste begeeft;
in één woord Vina del Mar is een gezegend plekje gronds.

Het ligt op slechts vijf mijlen afstands van Valparaiso, op het punt
waar de baai, zich verwijdend, overgaat in den Oceaan, zoodat het
gedeeltelijk beschut is voor de open zee en toch het volle genot heeft
van den zeewind. 't Riviertje, de Quilpué, op welks zuidelijken oever
Vina del Mar ligt, bereikt er de zee, terwijl de lage bergen er, in
een halven kring geschaard, op neerzien. De straten loopen evenwijdig
aan het riviertje en worden verfraaid door veel boomen; een plein
vormt het midden van de stad, en eigenaardig genoeg verrijst aan dat
plein niet alleen een kerk, maar staat er ook het spoorwegstation
met een promenade ervoor langs. Het is de gewoonte in Vina del Mar,
zoowel als aan de meeste spoorwegstations van Midden-Chili, dat de
jongelui een half uur vóór de aankomst der avondtreinen aan 't station
samenkomen en op het perron heen en weer wandelen. Heele gezinnen
nemen dikwijls aan die wandelingen deel, en er zijn evenveel ouden
van dagen als jongen bij de groepen, die er slenteren en pratend en
lachend zich amuseeren. Als de trein binnenkomt, wordt het tooneel
met welkomstgroeten en afscheidswoorden nog verlevendigd. In kleine
stadjes heeft dat stationsbezoek bepaald een sociale beteekenis;
de mooiste japonnen worden vertoond en de gezelligheid, ook de
babbelzucht, viert er hoogtij.

Vina del Mar is niet altijd het pretstadje geweest, dat het nu is,
en nog niet zoo heel veel jaren geleden is het tot een afzonderlijke
gemeente verheven. Tijdens de eerste dagen na de spaansche verovering
was het alleen belangrijk als monding van de Rio de las Minas,
de Mijnrivier, nu Quilpué geheeten, die de streek der groote
Malga-Malgamijnen besproeide, waaruit zij met een rijken oogst aan
goud te voorschijn kwam. De tooneelen, die toen het meest in Vina del
Mar werden afgespeeld, waren dikwijls gruwelijk, want de slavernij
heerschte in barbaarschen vorm, en de zweep werd ijverig gebruikt,
als middel om 't gezag te handhaven, terwijl elke insubordinatie met
een wreeden dood gestraft werd. Wel groot verschil dus met het heden,
dat van rust en van levensgenot een beeld geeft.

Toch was de plaats toen een belangrijk bezit, en Pedro de Valdivia,
Chili's veroveraar, beschouwde de toewijzing als een zeer te waardeeren
gift, toen hij de rechten en titels van eigenaars schonk aan twee van
zijn grootste veldheeren en intiemste vrienden, Don Juan Jufré, eerste
alcalde van Santiago, en Don Francisco de Riveros. De traditie schrijft
aan den zoon van Riveros de eer toe, den wijngaard te hebben geplant,
die den naam aan 't stadje heeft geschonken, "wijngaard der zee".

De grond, waarop de jonge de Riveros zijn druiven plantte en waar
het deel van Juan Jufré bij werd gevoegd, nadat hij het van de
weduwe van zijn vaders deelgenoot gekocht had, werd met groote zorg
bebouwd en was weldra een kostbaar bezit. Na den dood van de Riveros
kwam hij in handen van de Jezuiëtenzendelingen, toen het hoofd der
Valparaiso-zendelingen hem in 1690 kocht. De Jezuiëten bleven er
eigenaars van, tot hun orde uit alle spaansche bezittingen in 1767
verbannen werd.

Na hun vertrek werd de bezitting bij openbaren verkoop verdeeld in
verschillende kleinere deelen, waaruit zich langzamerhand een stadje
ontwikkelde. Een familie van naam, de Carrera's, bezaten de hacienda
van Vina del Mar in de eerste jaren van de 19de eeuw, en zij was
toen het tooneel van veel vroolijk en luidruchtig leven. De admiraal
Cochrane bezocht met zijn vrouw dikwijls het mooie landgoed, als zij
in Chili vertoefden, en zij waren zeer gehecht aan de beminnelijke
familie, die uit drie zoons en zeven dochters bestond. In de dagen
van den onafhankelijkheidsoorlog was dit patriottisch gezinde huis
punt van samenkomst voor de vrijheidsvrienden, en veel plannen van
groote politieke beteekenis werden vastgesteld te midden der vonken
van geest en vernuft, die op de mooie zomeravonden in dit lustverblijf
de hoogte ingingen.

Al vroeg was Vina del Mar bekend om zijn producten van landbouw en
veeteelt en door de voordeelen, die het trok uit de nabijheid van
Valparaiso. Doch eerst bij de inwijding van den spoorweg tusschen
Valparaiso en Santiago in 1855 begon men de stad te zien in het licht
van schoone mogelijkheden, en niet vóór 1874, toen de voornaamste
eigenaars van den grond Senor Don José Francisco Vergara en zijn vrouw
den grond afstonden voor de uitbreiding der stad naar een systematisch
plan van straten en openbare gebouwen, werd Vina del Mar een bloeiende
en vooruitgaande gemeente.

In de laatste dertig jaren is die vooruitgang geregeld blijven
vorderen, dank zij de voortvarendheid van het bestuur der stad, en
zoo is het de populaire badplaats van thans geworden, met breede,
rechte straten en schaduwrijke lanen, waar allerlei liefelijks te
zien is, en keurige villa's in tuinen vol bloemen geschaard staan.

De prachtige villa van Senora Dona Blanca Vergara de Errazuriz,
dochter van Don Jozé Francisco Vergara en een der schoonste vrouwen uit
Chili, ligt bijzonder mooi aan den voet van den cerro; het landgoed
heet Quinta Vergana en is zeer uitgestrekt. Prachtige grasvelden en
bloemvelden worden door fonteinen besproeid, en schaduwrijke lanen
voeren naar donkere boschplekjes, terwijl tegen den heuvel op veel
paden kronkelen, omzoomd door een rijke bloemenpracht en leidend naar
een uitzichtspunt, waar men den ganschen omtrek en de stad met de baai
overziet. De weelderig ingerichte woning, een der rijkste uit Chili,
heeft veel interessante gasten geherbergd, en de vreemdelingen van
beteekenis, die Chili bezochten, waren er meestal genoodigden. Toen
de hertog der Abruzzen in 1903 in Chili was, werd er te zijner eer
een groot bal gegeven door Senora Dona Blanca Vergara de Errazuriz.

Veel families uit Santiago en Valparaiso hebben zich elegante
zomerwoningen in Vina del Mar laten bouwen, en de gezochtheid der
plaats neemt telken jare toe. Het is de gewone zomerresidentie van
het diplomatieke corps, en bijna alle hooge staatsambtenaren houden
er verblijf gedurende de maanden, waarin de zetel der regeering naar
Valparaiso is overgebracht.

De wedrennen vormen steeds een groote aantrekkelijkheid. Zij worden
op een groot veld, de _Cancha_, even buiten de stad gehouden en de
toevloed van gasten is dan verbazend. De sportclub van Valparaiso heeft
bij die gelegenheden de leiding; zij organiseert de voorjaarsraces
in October en November, de herfstrennen in Februari. Geen renbaan ter
wereld heeft haar tribunes mooier ingericht met bloemen en klimplanten,
en als de uitgaande wereld zich er in haar volle glorie en pracht van
toiletten vertoont, krijgt men een onvergetelijk schouwspel te zien.

Na de wedrennen gaat de genotzoekende menigte naar het strand, en een
stroom van equipages begeeft zich zeewaarts. Van zes tot zeven uur des
avonds gaat ieder van het zonnig strand genieten, en dikwijls blijft
men in zijn rijtuig zitten, dat tot dicht aan zee mag rijden. Muziek
geeft in dat uurtje afwisseling en dient tot verlevendiging van het
tooneel. Men is voornemens, den rijweg langs het strand te verbreeden,
om er een _corso_ van te maken; de ruimte tusschen de heuvels en de
zee is nu te klein.

Als men zoo langs de _playa_ of het strand rijdt, wordt men getroffen
door de groote rotsen, die bijna loodrecht oprijzen en door de blokken
van allerlei vorm en grootte, die als in zee zijn gestrooid. Het
is altijd het buitenleven, dat men te Vina del Mar geniet, deftige
uitgangen zijn er weinig te doen, en de menschen, die gasten zien,
geven aan de feesten liefst een zoo weinig mogelijk vormelijk
karakter. Golf en lawntennis worden druk beoefend op de Cancha. Het
beste seizoen daarvoor is Januari en Februari, ook voetbal is er dan
populair en internationale wedstrijden van voetbal en cricket zijn
er dikwijls gehouden, waaraan ook de club uit Buenos Aires deelnam.

Midden in 't seizoen is alles vol en druk in Vina del Mar; de hôtels
hebben evenmin ruimte meer als de particuliere woningen en de menigte
is steeds talrijk op Cancha, strand en bij 't lawntennisveld. Het
Grand Hôtel, het ideale zomerhôtel, mag men wel zeggen, heeft een
sierlijk park, groote tuinen en de uitlokkendste gelegenheid voor
tuinpartijen. Ook na het seizoen keert Vina del Mar niet tot stilte
en eenzaamheid terug, want als voorstad van Valparaiso heeft het zijn
aandeel aan de levendigheid van die handelsplaats. Er ontbreekt alleen
een mooie, breede verbindingsweg tusschen beide steden, maar daartoe
moeten de rotsen van den _cerro_ springen; zij dringen te ver naar
voren naar de zee en zijn tot nu toe een beletsel geweest voor den
aanleg van een der schoonste strandpromenades.

Vreemdelingen, die lang genoeg in Chili hebben gewoond, om goed bekend
te raken met het land en de menschen, zijn eenstemmig van oordeel,
dat de aangenaamste huizen niet in de hoofdstad of in een der andere
steden worden gevonden, maar op de groote _hacienda's_ of plantages,
gelegen in de centrale vallei.

De mooiste huizen in Santiago zijn op enkele uitzonderingen na
slechts tijdelijke woningen voor de eigenaars, die er verblijf houden,
zoolang het uitgaande leven duurt, dus van Mei tot October, wanneer
zij er kostbare partijen geven en zich in de opera en bij de races
vertoonen, om zoodra de schouwburgen gesloten zijn en de hoofstad
haar vroolijkheid begint te verliezen, te vluchten naar den echten
_hogar_ of huiselijken haard, op de hacienda, met haar breede lanen
en grasvelden, waar het leven zoo genoegelijk is, dat de stad met
haar drukke straten en talrijke sociale verplichtingen den rijke een
noodzakelijk kwaad moet schijnen.

De landelijke bezittingen van de rijke chileensche families zijn
soms zeer uitgestrekt; er behooren boerderijen bij en bosschen, die
een rijke bron van inkomsten leveren, en voor den aesthetischen en
sportlievenden smaak wordt gezorgd door bloem- en vruchtentuinen, mooie
boschhoekjes, velden voor croquet en lawntennis. Iets eigenaardigs
bij die hacienda's van 't centrale dal zijn de randen van populieren,
waar binnen ze veelal besloten zijn. Er zijn millioenen populieren
in Chili, en op sommige der grootste hacienda's staan ze in dubbele
rijen en vormen mooie, schaduwrijke lanen. Het effect, van uit den
spoorweg gezien, is alleraardigst, vrij wat aantrekkelijker dan
de heiningen van prikkeldraad, die u van de farms in Noord-Amerika
dreigend aanstaren. De chileensche eigenaar heeft echter soms ook zijn
draadversperring aangebracht, maar dan tegelijk met de populierenlaan,
zoodat het nuttige en het aangename samengaan. De landwegen langs
den voet der Cordillera's zijn bijna alle met populieren beplant,
en men kan zich geen prettiger uitspanning denken dan een rit te
paard door die schaduwrijke lanen.

Een typische chileensche hacienda, in uitgestrektheid zoowel als in den
aard harer ontwikkeling, is die van Santa Ana te Graneros, bezitting
van Senor Don Gregorio Donoso, die er den naam aan gaf van zijn vrouw
Anna Foster. Senora Donoso is de dochter van een Amerikaan, den heer
Julio M. Foster, die een halve eeuw lang in Chili heeft gewoond en die
er trotsch op is, dat zijn schoonzoon op de hacienda de allernieuwste
en beste verbeteringen heeft aangebracht. Hij is zeer bemind bij
het chileensche volk, trouwde een dame uit Chili en heeft talrijke
kinderen en kleinkinderen. Hij houdt van het buitenleven en is nooit
gelukkiger dan wanneer hij logeert op de hacienda van Senor Donoso.

Een bezoek aan dit mooie verblijf is een gebeurtenis, die men
niet vergeet. Na twee uur rijdens van Santiago zuidwaarts door een
uitstekend bebouwde en vruchtbare streek bereikt men het station
Graneros, waar een break den bezoeker afhaalt, die dan langs een
fraaien, met populieren omzoomden landweg en door het fraaie park
van de plaats vóór het bordes van het huis wordt gebracht.

Het huis is een modern landhuis, omgeven door veranda's en overal
een prachtig uitzicht biedend. Maar wat het meest hier treft, is het
moderne karakter van alle onderdeelen der landbouwonderneming. De
verscheidenheid van producten, die er verbouwd worden, is
verrassend. Meer dan twee duizend acres (1 HA. = 2.45 acre) is de
Santa-Ana-hacienda groot en men zou een halven dag werk hebben, als
men om het landgoed heen wilde wandelen. Van het huis rijdt een tram
over een smal spoor ongeveer drie mijlen lang door een breede laan van
italiaansche populieren, midden door de bezitting loopend en een mooi
uitzicht biedend op de velden links en rechts. Van het spoorlijntje
gaan zijtakken naar de verschillende velden, om het transport der
producten te vergemakkelijken, en het loopt uit op den oever van een
rivier, die door de bezitting vloeit.

De tram of spoor sluit aan bij de staatsspoor en zoo is zij een middel,
om de producten der farm naar de plaats van inscheping te brengen. Zij
vervoert bovendien de arbeiders 's avonds en 's morgens naar hun werk,
aldus een uur uitwinnend op den tijd van elken werkman. De tram bedient
de voornaamste onderdeelen van het groote landbouwbedrijf. Daartoe
behoort bij voorbeeld een groote molen; de stallen zijn keurig
ingericht; één heeft o.a. ruimte voor voedering en stalling van
veertienhonderd stuks vee.

De silo voor de bewaring van het wintervoêr moet de grootste
ter wereld zijn; zij is twintig voet breed, twaalf voet diep en
driehonderd-vijftig voet lang. Buiten schapen, varkens en kippen
worden op deze hacienda 3000 stuks vee gehouden.

De melkerij is een der belangwekkendste onderdeelen. Zij is gevestigd
in een schuur, die ruimte biedt voor duizend koeien. Daar wordt
gemolken, en de melkkannen worden door de trams meegenomen naar de
boter- en kaasfabrieken, waar het altijd druk en levendig toegaat. Ten
behoeve der fabriek is er een ijsmachine, die dagelijks twee tonnen
ijs levert, een voldoend bedrag voor de behoeften der hacienda en nog
in den zomer voor de liefhebbers uit de stad en de hospitalen aldaar.

De talrijke gebouwen en velerlei reparaties, die telkens noodig zijn,
leggen beslag op den arbeid van een timmerwinkel, een houtzaagmolen, en
overal waar er machines in gebruik zijn, worden die door electriciteit
gedreven. De elektriciteit wordt verkregen door waterkracht op twee
mijlen afstands. Ook het huis wordt electrisch verlicht.

Bij feestelijke gelegenheden maakt het prachtige landhuis den indruk
van een stadspaleis in een schitterend verlicht park. De vreemdeling,
die op school heeft geleerd, dat Chili op sociaal gebied nog weinig
beteekent, vindt het bijna ongeloofelijk, dat een boerderij, mijlen
ver het land in, zooveel moderne gemakken en nieuwerwetsche vindingen
toepast. Senor Donoso is voornemens, de geheele hacienda electrisch
te verlichten, zoodat het boerenwerk, zoo noodig, onafgebroken dag
en nacht kan voortgaan. Al de gebouwen zijn op dit oogenblik reeds
voorzien van geleidingen, zoodat men de electriciteit er kan brengen,
als het verlangd wordt.

Melken geschiedt bij electrisch licht en het is belangwekkend op
te merken, hoe systematisch alles wordt verricht. Besproeiïng en
bemesting van den grond hebben plaats met de grootste zorg en volgens
de allernieuwste opvattingen, in de landbouwwetenschap bereikt. Uit
alles blijken des eigenaars groote gaven voor den landbouw en zijn
helder inzicht in de vooruitzichten, die zulk een hacienda biedt en
die in geen ander bedrijf te bereiken zijn.

De pachters, zes en vijftig in getal, hebben het uitstekend; hun
huizen zijn geriefelijk ingericht met een acre tuingrond erbij,
terwijl buitendien ieder pachter nog twee-en-een-halve acre jaarlijks
in gebruik krijgt, om voor eigen gebruik groenten te telen, waarbij
de patroon, Senor Donoso, hun gereedschap en paarden ter leen geeft.

De eigenaar is niet altijd heereboer geweest, hij heeft gestudeerd aan
de universiteit, verwierf den meesterstitel en is civiel-ingenieur;
eenigen tijd is hij minister geweest, maar hij geeft aan het landelijke
leven de voorkeur boven een politieke loopbaan en is nooit gelukkiger,
dan als hij mag experimenteeren met de nieuwste vindingen in
landbouwwerktuigen of de moderne ideeën over cultuur en grondbewerking.

Het landgoed Santa Ana gelijkt zooveel op andere van denzelfden
aard, dat een beschrijving een juist algemeen denkbeeld geeft van
het leven en werken op een typische chileensche hacienda. Niet alle
dagen worden er bij harden arbeid gesleten, en er valt nog wel een
andere geschiedenis van te vertellen, dan alleen die van materiëelen
voorspoed. In die gelukkige landhuizen kan men tooneelen bijwonen
van vroolijkheid en zorgelooze uitgelatenheid, die veel hartelijker
gemeend worden opgevoerd dan eenig vermaak of wat ervoor doorgaat in
de overvolle deftige salons der stad.

Het mooie landgoed Lo Aguila, dat dichtbij het spoorwegstation van
Hospital gelegen is, verwierf zich naam door de prettige partijen, die
er van tijd tot tijd uit verren omtrek de menschen samenbrengen. De
hacienda van Senor Letelier te Aculeo is een der meest gezegende
uit het oogpunt van landschappelijk schoon, en alles is er zoo goed
ingericht, dat men haar wel eens de modelhoeve van Chili noemt.

Het is gebruik onder de families van deze landgoederen, samen
uitstapjes te paard te maken, dikwijls om van de eene hacienda aan
de andere een bezoek te brengen, en menigmaal kan men een vroolijke
cavalcade de hekken der plantages zien binnenrijden. De kleeding der
heeren heeft iets eigenaardigs; zij dragen namelijk buiten een _manta_
of shawl van heldere kleur, die aan zoo'n gezelschap een levendig
aanzien geeft.

Die _manta_ is een echt chileensch kleedingstuk, kleiner en zwaarder
dan de _poncho_ uit Argentinië, en in den regel niet van franjes
voorzien, zooals de reeds genoemde poncho, maar geboord met lint
van een andere kleur. Enkele manta's worden gemaakt van ongeverfde
vigognewol van de vicuna-lama, gesponnen tot een draad, die bijzonder
fijn en toch sterk is; andere zijn geweven in vele kleuren met strepen
van rood, blauw en geel.

De manta heeft geen naden; er is in 't midden een opening in voor het
hoofd, en het kleedingstuk kan aan den hals nog worden bevestigd met
knoopen, ofschoon het meestal zoo gedragen wordt, als het over het
hoofd is aangetrokken met een open gedeelte aan den hals.

Vele der manta's zijn waterdicht, en ze moeten bij het rijden bijzonder
gemakkelijk zijn. De administrateur van een groote hacienda kan vaak
zijn menschen op grooten afstand aan hun manta's onderscheiden. Op
enkele hacienda's is het de gewoonte, dat de administrateur op
Zondagmorgen de hoofden der verschillende afdeelingen bij elkaâr roept,
om hun het noodzakelijke werk voor de volgende week aan te wijzen
en ook om nota te nemen van klachten of gewenschte veranderingen
of eenige zaak, die met de routine der groote onderneming verband
houdt. Nadat aan dien plicht is voldaan, zijn de employé's vrij en
kunnen het overige van den dag doorbrengen, zooals zij willen.

De feestelijkheden van een vrijen dag worden op een hacienda bijna
altijd opgeluisterd door den geliefden dans, de Zamacueca. Het groote
aantal landgoederen in Centraal Chili van dezen aard bewijst wel,
dat de Chileen zijn bronnen van geluk liefst zoekt in de natuur,
en het pleit voor het nationale karakter, dat zooveel menschen het
buitenleven aantrekkelijk en aangenaam vinden en het grootste deel
van het jaar liever op hun landgoed zijn dan in hun huis in de stad.

De streek rondom Santiago, vooral zuidwaarts langs de spoorlijn, die
de hoofdstad met Concepcion verbindt, vertoont overal van die mooie
landhuizen op waardevolle gronden. Graneros is het spoorwegstation
voor vele hacienda's, gelijkend op die van Senor Gregorio Donoso,
en er zijn vele andere in de buurt der tusschenliggende stations,
Hospital, Buin, Linderos, Guindos, Nos en San Bernardo.

Het is gewoonte, aan elke hacienda een eigen naam te geven: de omgeving
wordt veelal bij dien naam genoemd, eerder dan bij den naam van het
spoorwegstation of de nabijgelegen stad. Lo Hermida, het mooie huis
van Senor Don Belisario Espinola; Santa Ines, het eigendom van Senor
Don Salvador Izquierde; San Isidro, het landgoed van de familie van
Senora Dona Maria Luisa Mac-clure de Edwarts; en hacienda Limache,
waar Senora Dona Sofia Cox de Eastman haar uitgebreide gronden heeft,
zijn namen, die even goed bekend zijn als de meest gewone adressen
in de hoofdstad. Hacienda Limache wordt bestuurd door de zoons van
Senora Eastman en onderscheidt zich door een melkerij met toebehooren,
zoo groot als er geen andere in Chili is, waar alle moderne vindingen
worden toegepast, en die dan ook voor een groot deel in de behoeften
der stad Valparaiso voorziet.

Die melkerij is een onderneming van Senor Don Tomas Eastman, die een
kantoor in Valparaiso heeft met depôts, van waar dagelijks bijna twee
duizend gallons melk worden afgeleverd. Het tooneel, dat die hacienda
in den vroegen morgen aanbiedt, is bijzonder levendig. Van twee tot
zes uur wordt er bij kunstlicht gemolken, en daarna wordt de melk in
kannen per spoor vervoerd naar Valparaiso op dertig mijlen afstands,
om er door een staf van beambten te worden in ontvangst genomen,
die de melk wegen en in de wagentjes en kannen voor de aflevering
gereed maken.

Ook boter maakt men op die hacienda, maar melk is hoofdzaak, omdat
het gebleken is, dat voor farms dichtbij een dichtbevolkte plaats de
melkleverantie het meeste voordeel oplevert. De onderneming neemt nog
steeds in bloei toe, en Senor Eastman denkt zijn zaken uit te breiden
door de hacienda's San Isidro en El Cajon de San Pedro, die hij gekocht
heeft, ook op dezelfde wijze te exploiteeren. Het is opmerkelijk, dat
zooveel rijke menschen in Chili ernstig hun aandacht wijden aan de
ontwikkeling van hun landgoederen, en het jongere geslacht vertoont
minder neiging tot geldverteren door weelderig buitenlands te leven,
dan het geval is in andere landen, waar het geld gemakkelijk is
verdiend en van vader op zoon is overgegaan. Senor Tomas Eastman,
ofschoon een jongmensch van rijkdom en aanzienlijke familie, die,
zoo hij wilde, een leven van nietsdoen en amusement kon leiden, is
een der energiekste werkers en tracht niet enkel zijn eigen goederen
te verbeteren, maar ook den standaard van landbouw en veeteelt in
Chili in 't algemeen te verheffen.

Bijna elke hacienda heeft haar specialiteit. Op de eene is het de
teelt van graangewassen; op een andere de melkerij, en weer op een
andere de teelt van mooie koeien en paarden. Op de hacienda's van
Ucuquer en La Pena in de provincie Quillota richtte men in 1879 een
farm in voor de productie van Durhamsch vee. De resultaten waren zoo
gunstig, dat de tegenwoordige eigenaar van deze bezittingen, Senor
Don Carlos Hopfenblatt, aan de verschillende hacienda's van het land
jaarlijks honderden mooie dieren levert, en er bestaat geen enkele
reden, om in het buitenland voortaan echt Durhamsch vee te koopen.

Van geheel anderen aard is de specialiteit der zeer uitgestrekte
hacienda Santa Ines te Nos, eenige mijlen ten zuiden van Santiago
aan den spoorweg. De bezoekers van dit prachtige landgoed stappen
uit den trein; een particuliere tram, die bij de hacienda Santa Ines
behoort, wacht, om hen naar hun bestemming te brengen op vele mijlen
afstands. De tram rijdt door een streek vol afwisseling, langs weiden
en langs het riviertje, dat het landgoed van water voorziet; dan door
zware lanen van populieren tot vlak bij den ingang van het huis, waar
een breede veranda, omhangen met wilden wingerd, aan ideale rust doet
denken. Overal valt het oog op groote, hooge boomen, mooie struiken en
velerhande bloemen. Door lanen van ceders en dennen brengt men u naar
den kweektuin, waar duizenden jonge plantjes staan, gereed om vervoerd
te worden, zoodra ze groot genoeg zijn voor de markt. Tuinbouw is hier
hoofdzaak en op Santa Ines van Senor Don Salvador Izquierdo wordt
groote aandacht gewijd aan wat de wetenschap daaromtrent leert. De
hier gekweekte chrysanthemums zijn buitengewoon groot, en men kan
er bijna elke bestaande variëteit bewonderen. Rozen, anjelieren,
violieren groeien er in overvloed en van de edelste variëteiten.

Het drogen van vruchten is een industrie, die in Chili steeds in omvang
toeneemt, en ofschoon in elke streek de methode weer verschilt, toch
bewijzen de resultaten, dat het een winstgevende bron van inkomsten
is. Op de hacienda's in het Elqui-dal worden druiven, perziken en
andere vruchten machinaal gedroogd, en in het centrale dal, waar de
zomers heet en regenloos zijn, worden de vruchten in de zon behandeld
en verliezen daardoor haar vochtgehalte.

Het leven is druk op een chileensche hacienda, maar het heeft
groote bekoring en aantrekkelijkheid, waartoe het heerlijke klimaat
niet weinig meewerkt. De chileensche landheer is een toonbeeld
van athletische mannelijkheid; hij rijdt veel paard en zou die
sport niet kunnen ontberen. Dikwijls hebben jachtpartijen plaats,
die soms een week duren en die in het Andesgebergte, nog ten deele
ongeëxploreerd terrein, iets zeer opwekkends hebben. Vaak vergeet men
het wild, om de streek zelve te onderzoeken. In het laatst van 1904
ging een jachtgezelschap in de hoogere deelen van de Andesketen een
expeditie ondernemen. Men kwam van een der hacienda's bij Santiago,
en na allerlei stoute klimpartijen en ongewone avonturen ontdekte
een deel van het gezelschap een meer van twintig mijlen in omtrek;
dertien duizend voet ongeveer hoog gelegen, een meer, waar geen enkel
aardrijkskundig werk melding van maakt, en dat zich in den krater
van een uitgedoofde vulkaan scheen te bevinden. Er was veel wild,
ganzen en eenden in overvloed; ook zag men er flamingo's. Een der
heeren nam verscheiden photografieën van de plek, en toen de expeditie
huiswaarts keerde, had zij de voldoening van den gelukkigen jager,
gevoegd bij die van den met succes werkenden ontdekker.

Op vele der hacienda's kan men in de riviertjes en meertjes
heerlijk visschen en bootje varen; groote zwembassins met moderne
geriefelijkheden zijn voor het gebruik der familie ingericht en
verschaffen de prettigste gelegenheid voor een koele onderdompeling.

Veel oude spaansche namen treft men aan onder die der eigenaars van
hacienda's, maar eveneens komen buitenlanders er op voor, met name
vrij wat Engelschen. Een der rijkste hacienda-bezitsters, Senora
Dona Juana Ross de Edwards is de dochter van engelsche ouders. Haar
goederen zijn enorm winstgevend; maar een groot deel der opbrengst
wordt voor liefdadige doeleinden besteed. Een familie Swinburne,
nauw verwant met den engelschen dichter van dien naam, heeft al drie
geslachten lang in Chili gewoond, meestal op de hacienda.

Een leger van arbeiders is op zulk een landgoed werkzaam. De
administrateur leidt de geheele inrichting, en onder hem staan
_capataces_ of opzichters, die toezicht houden op de gewone
landarbeiders. De _guaso_ uit Chili is een type, dat veel gelijkt op
den _gaucho_ uit Argentinië en den _cowboy_ van Noord-Amerika. De
werklieden leven zeer eenvoudig; _mote_ of gekookte maïs is hun
hoofdvoedsel; maar op feestdagen nemen zij hun kans waar. Vooral de
verjaardag van den patroon wordt luisterrijk gevierd.

Wie van het buitenleven houdt, ziet op zoo'n hacienda een aardige
vereeniging van winstgevend werk en gezond levensgenot, en het is
onmogelijk, zich een juist denkbeeld te maken van het chileensche
volkskarakter, zonder de Chilenen te zien in de meest representatieve
van alle chileensche woningen, de hacienda.






End of the Project Gutenberg EBook of Kijkjes in een mooi werk over Chili
by Marie Robinson Wright

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KIJKJES IN EEN MOOI WERK ***

***** This file should be named 13867-8.txt or 13867-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.net/1/3/8/6/13867/

Produced by Jeroen Hellingman and the PG Distributed Proofreaders Team

Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.net/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     http://www.gutenberg.net

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.